დედამიწის დაღუპვის განრიგი

ჩვენი პლანეტის ეკოლოგიური მდგომარეობა დღეს ისეთი მძიმეა, როგორიც არასოდეს ყოფილა. საერთაშორისო კომისიის მიერ გაკეთებული განცხადების მიხედვით, დედამიწის კლიმატის ცვლილებაში ადამიანების წვლილი 90 პროცენტს შეადგენს. ყველა ბუნებრივი ცვლილება სწორედ ადამიანის მოქმედებითაა გამოწვეული.

მრავალი მეცნიერი ამბობს, რომ მომავალში ტემპერატურა შესაძლოა 2–დან 11 გრადუსამდე გაიზარდოს, ხოლო ზღვის დონე ნახევარ მეტრზე მაღლა აიწევს. ასევე გამოითქმება ვარაუდი, რომ დედამიწის ბრუნვის სიჩქარე საკუთარი ღერძის გარშემო შეიცვლება.

და ეს ყველაფერი არ არის. არცთუ სახარბიელო პროგნოზების თანახმად, დიდ, მაღალ ქედებზე და პოლუსებზე ყინული დადნება. ზოგიერთი რაიონი მთლიანად წყლით დაიფარება, სხვა ადგილებში კი გვალვა დაისადგურებს. ადამიანებს უწყლობა შეაწუხებს. მოსახლეობას თავს შიმშილი და ეპიდემიები დაატყდება. ფინალურ აკორდად კი ფლორისა და ფაუნის თითქმის მეოთხედით შემცირება იქცევა.

ნავთობის მსოფლიო წარმოება თავის პიკს 2009–დან 2018 წლამდე მიაღწევს. ეს გარდატეხის მომენტი იქამდე მიგვიყვანს, რომ ნავთობის წარმოება შემცირებას დაიწყებს, და ბოლოსდაბოლოს ეს საკვების ნაკლებობამდე და სხვადასხვა ქვეყნების გამუდმებულ კამათამდე მიგვიყვანს ამოწურვის პირას მყოფი რესურსების კუთვნილებასთან დაკავშირებით.

2020 წელს ევროპას უამრავი წყალდიდობა დაატყდება თავს, რომლებიც მოსავლის უდიდეს ნაწილს გაანადგურებს. მეორე მხრივ, იმის გამო, რომ წვიმები სულ უფრო იშვიათად წამოვა, შეიძლება სასოფლო–სამეურნეო კულტურების 50 პროცენტი დაზარალდეს. ამ დროისთვის მსოფლიოს მოსახლეობა 7,6 მილიარდ ადამიანი იქნება.

2030 წელს ყველა მარჯნის რიფის თითქმის მეხუთედი გაქრება, ხოლო აზიის სანაპიროებთან ეს დანაკარგი 30 პროცენტს შეადგენს. დედამიწის მოსახლეობის რაოდენობა 8,3 მილიარდამდე გაიზრდება.

არქტიკული ზღვის ყინულები 2040 წლისთვის გადნება, თუმცა მრავალი მეცნიერი ამ ვარაუდს არ ეთანხმება და ამ პროცესს 2060–დან 2105 წლამდე ვარაუდობს.

2050 წელს იმის დიდი ალბათობაა, რომ პატარა ალპური ყინულები გაქრება, ხოლო დიდი მყინვარები თავიანთი მოცულობის 70 პროცენტს დაკარგავენ.

2060 წელს აღმოსავლეთ აზიაში მოსავალი 20 პროცენტით გაიზრდება, ცენტრალურ აზიაში კი 30 პროცენტით შემცირდება. ამგვარი ცვლილებები სხვა კონტინენტებზეც შეინიშნება. ცხოველთა სამყაროს მეოთხედი გადაშენების ზღვარზე აღმოჩნდება.

2080 წლისთვის ადამიანთა დასახლებების 20 პროცენტს წყალდიდობები წალეკავს. სანაპიროებზე მცხოვრებ 100 მილიონ ადამიანს ყოველწლიური წყალდიდობები შეაწუხებს, ხოლო ყველაზე მჭიდროდ დასახლებულ რეგიონებს თავს ტროპიკული გრიგალები დაატყდება. 1,1–დან 3,2 მილიარდამდე ადამიანი წყლის კატასტროფული უკმარისობით დაზარალდება, ხოლო 600 მილიონს შიმშილობა შეაწუხებს. ამ ყველაფერს დაემატება ტროპიკული ცხელების ეპიდემია, რომელიც 3,5 მილიარდ ადამიანს დაატყდება თავს.

2100 წლისთვის ატმოსფეროში ნახშირორჟანგის დონე ყველა დასაშვებ ზღვარს გადასცილდება. ეკოსისტემას კლიმატის ცვლელებასთან შეგუება მოუწევს. მუდმივი გამყინვარებისგან მხოლოდ სახელწოდება დარჩება. დედამიწის თითქმის 40 პროცენტზე სხვაგვარი კლიმატი დამყარდება, ხოლო გადაშენებული მცენარეებისა და ცხოველების რაოდენობა მილიონს მიაღწევს.

2200 წლისთვის კი დღე წამის მეათედით შემცირდება, ვინაიდან ოკეანეების ზომის ცვლილების გამო დედამიწა დამძიმდება და მეტი სიჩქარით იბრუნებს.

ქიმიური რეაქცია

ქიმიური რეაქცია – ეწოდება ქიმიურ მოვლენებს, რომელთა მიმდინარეობა დაკავშირებულია ნივთიერების შემადგენლობის ცვლასთან. ქიმიური რეაქციისას ნივთიერებები ერთმანეთზე მოქმედებენ და ერთი ნივთიერებიდან წარმოიქმნება სხვა ნივთიერებები, ამის გამო ქიმიურ რეაქციებს ქიმიურ ურთიერთქმედებასაც უწოდებენ. ამ დროს მოლეკულები იშლება, ატომები კი უცვლელი რჩება.

ქიმიური რეაქციების მიმიდინარეობისათვის საჭიროა მოლეკულების ერთმანეთთან შეხება, შეჯახება. სხვადასხვა გაზებსა და ხსნარებს შორის რეაქცია რომ მოხდეს, საჭიროა მათი შერევა. წყალბადი შერევისთანავე უერთდება ფტორს. ე. ი. რეაქცია თავისთავად იწყება და მიმდინარეობს, მაგრამ ბევრი რეაქცია თავისთავად არ მიმდინარეობს. მაგალითად წყალბადისა და ქლორის ნარევში რეაქცია რომ დაიწყოს, საჭიროა ამ ნარევის დასხივება სინათლით. წყალბადისა და ჟანგბადის ნარევში რეაქცია რომ აღიძრას, საჭიროა ამ ნარევის გაცხელება ან ამ გაზების ნარევში კატალიზატორის შეტანა.

დაშლის რეაქცია

ქიმიურ რეაქციებს, რომელთა მიმდევრობისას ერთი ნივთიერებისაგან მიიღება რამდენიმე ახალი ნივთიერება დაშლის რეაქციები ეწოდება.აქ ტიპის რეაქციებისათვის დამახასიათებელია ის, რომ ერთი ნივთიერების გარდაქმნით ორი ან რამდენიმე ახალი ნივთიერება მიიღება. ასე მაგალითად:გაცხელებისას ბერთოლეს მარილის დაშლით მიიღება კალიუმის ქლორიდი და ჟანგბადი:

შეერთების რეაქცია

ქიმიურ რეაქციებს, რომლის მიმდინარეობისას რამდენიმე ნივთიერებისაგან მიიღება ერთი ახალი ნივთიერება, შეერთების რეაქცია ეწოდება. მაგალითად: ვერცხლისწყლის დაჟანგვა ხანგრძლივი გაცხელებისას:

ჩანაცვლების რეაქცია

რეაქციებს, რომელთა მიმდინარეობისას მარტივი ნივთიერების ატომებით ჩაინაცვლება ატომები რთული ნივთიერების მოლეკულებში, ჩანაცვლების რეაქციები ეწოდება. თუ მეტალურ რკინას სპილენძის მარილის ხსნარში ჩავუშვებთ, რკინა სპილენძის ადგილს დაიკავებს, ხოლო სპილენძი მეტალის სახით გამოიყოფა:

მიმოცვლის რეაქცია

ქიმიურ რეაქციებს, რომელთა მიმდინარეობისას რთული ნივთიერებების მოლეკულები მიმოიცვლებიან თავისი შემადგენელი ნაწილებით, მიმოცვლის რეაქციები ეწოდება. მიმოცვლის რეაქციაა მაგ:

ქლორი

ქლორიქლორი / Chlorine (Cl)
ელემენტის რიგითი ნომერი 17
მარტივი ნივთიერების გამოსახულება მოყვითალო-მომწვანო
გაზი. შხამიანი.
ატომის თვისებები
ატომური მასა
(მოლური მასა) 35,4527 მ. ა. ე. (გ/მოლი)
ატომის რადიუსი 100< პმ
იონიზაციის ენერგია
(პირველი ელექტრონი) 1254.9(13.01) კჯ/მოლი (ევ)
ელექტრონული კონფიგურაცია [Ne] 3s2 3p5
ქიმიური თვისებები
კოვალენტური რადიუსი 99 პმ
იონური რადიუსი (+7e)27 (-1e)181 პმ
ელექტროუარყოფითობა
(პოლინგის თანახმად) 3.16
ელექტრონული პოტენციალი 0
დაჟანგულობის ხარისხი 7, 6, 5, 4, 3, 1, −1
მარტივი ნივთიერებების თერმოდინამიკური თვისებები
სიმკვრივე ( −33.6 °C-თან)1,56 გ/სმ³
ხვედრითი სითბოტევადობა 0.477 ჯ/(კ·მოლი)
სითბოგამტარობა 0.009 ვტ/(მ·კ)
დნობის ტემპერატურა 172.2 კ
დნობის სითბო 6.41 კჯ/მოლი
დუღილის ტემპერატურა 238.6 კ
აორთქლების სითბო 20.41 კჯ/მოლი
მოლური ფართობი 18.7 სმ³/მოლი
მარტივი ნივთიერების კრისტალური მესერი
მესრის სტრუქტურა ორთორომბული
მესრის პერიოდი 6.240 Å
Отношение c/a n/
დებაის ტემპერატურა n/a კ


CI 17
35,4527
3s²3p5
ქლორი


ქლორი (Chlorum) (ბერძნ.chlōros მწვანეს ნიშნავს ), Cl, ელემენტთა პერიოდული სისტემის VI ჯგუფის ქიმიური ელემენტი; ატომური ნომერი 17, ატომური მასა 35,453, tდნ- 101 °C, tდუღ - 34,05 °C, სიმკვრივე (აირადი ქლორისა)3,214 კმ/მ³, მოყვითალო-მომწვანო აირი; მიეკუთვნება ჰალოგენებს.

სექციების სია [დამალვა]
1 ფიზიკური თვისებები
2 ქლორის მიღება
3 ქიმიური თვისებები
4 ქლორის გამოყენება
5 ქლორის ჟანგბადოვანი ნაერთები

ფიზიკური თვისებები [რედაქტირება]


ქლორი მომწამლავი, მოყვითალო მწვანე ფერის, მხრჩოლავი სუნის გაზია. 6,6 ატ. წნევაზე და 20 °C ქლორი ადვილად თხევადდება. 1 მოცულობა წყალში იხსნება 2,3 მოცულობა ქლორი.

აირადი ქლორი ჰაერზე 2,5–ჯერ მძიმეა. ქლორის რიგობრივი რიცხვი Z=17. მისი ატომის გარე გარსი შეიცავს 7 ელექტრონს. ქლორის მოლეკულაში ატომები კოვალენტური ბმით არის შეერთებული CI:Cl. ქლორის წყალხსნარს მომწვანო ფერი და სპეციფიური მძაფრი სუნი აქვს.
ქლორის მიღება [რედაქტირება]

ბუნებაში ქლორის ნაერთებში ქლორი თავის უარყოფით ვალენტობას ავლენს, ამიტომ თავისუფალი სახით მისაღებად საჭიროა მისი დაჟანგვა ელექტრონეიტრალურ მდგომარეობამდე. ლაბორატორიულ პირობებში ქლორი შეიძლება მივიღოთ კონცენტრირებული მარილმჟავას მოქმედებით რაიმე მჟანგავზე, როგორიცაა მაგალითად, MnO2, KMnO4, CaOCl2 და სხვა.

ქლორის მიღებისას მანგანუმის მინარალის პიროლუზიტის MnO2-ის გამოყენებისას რეაქცია მიმდინარეობს განტოლებით:
4 HCl + MnO2 → MnCl2 + 2 H2O + Cl2


ეს რეაქცია ორ ფაზად მიმდინარეობს: ჯერ წარმოიქმნება შედარებთ ნაკლებად მდგრადი ოთხვალენტიანი მანგანუმის ქლორიდი – MnCl4, რომელიც გათბობისას იშლება ორვალენტიან მანგანუმის ქლორიდად და თავისუფალ ქლორად:
4HCl + MnCl2 → MnCl4 + 2H2O
MnCl4 → MnCl2 + Cl2

ქლორის მიღების ეს რექცია გათბობას მოითხოვს. ამ რეაქციით ამჟამად იშვიათად ღებულობენ ქლორს.

ზემო რეაქციაში ნაცვლად მარილმჟავასი გოგირდმჟავასთან ერთად შეიძლება შევიტანოთ NaCl
MnO2 + 2NaCl + 3H2SO4 → 2NaHSO4 + MnSO4 + 2 H2O + Cl2

ამ რეაქციის მიმდინარეობა მოითხოვს ნარევის გათბობას.

ბევრად უფრო ადვილად მიდის რეაქცია პერმანგანატსა და მარილმჟავას შორის:
2KaMnO4 + 16 HCl → 2MnCl2 + 2KCl + 8H2O + 5Cl2

ამ რეაქციის წარმართვისთვის გათბობა საჭირო არ არის, რადგან ქლორი ჰაერზე უფრო მძიმეა, ამირომ მისი შეგროვება თავღია ჭურჭელში შეიძლება.

მანგანუმის ორჟანგის ნაცვლად შეიძლება სხვა უმაღლესი ჟანგეულის გამოყენება. მაგალითად, ტყვიის ორჟანგთან (PbO2) რეაქცია იმავე გზით მიდის:
PbO2 + 4HCl → PbCl4 + 2H2O
PbCl4 → PbCl2 + Cl2

რეაქცია ქლორიან კირსა და მარილჟავას შორის მიდის შემდეგი გზით:
CaOCl2 + 2HCl → CaCl2 + H2O


ბერთოლეს მარილზე მარილმჟავას მოქმედებისას აგრეთვე მიიღება თავისუფალი ქლორი:
KClO3 + 6HCl → KCl + 3H2O + 3Cl2

ლაბორატორიულ პირობებში და ტექნიკაში ქლორს ღებულობენ ქლორნატრიუმის კონცენტრირებული ხსნარების ელექტროლიზით. მთავარი სტატია : ელექტროლიზი.


ელექტროლიზის პროცესს, როგორც ცნობილია, თან ახლავს ელექტრონების გადასვლა კათოდიდან კატიონებზე და ანიონებიდან ანოდზე. მაშასადამე, კათოდზე ხდება აღდგენის პროცესი, ანოდზე – კი დაჟანგვის, ამგვარად, ჟანგვა–აღდგენა შეიძლება ელექტროდენის საშუალებით.

ქლორნატრიუმის წყალხსნარის ელექტროლიზის დროს კათოდზე განიმუხტება წყალბად–იონები (აღდგენა), ანოდზე კი ქლორ–იონები(დაჟანგვა):
კათოდი – 2H+ + 2e = H2
ანოდი – 2Cl- - 2e = Cl2

ამის შედეგად გამოიყოფა თავისუფალი ქლორი და წყალბადი, ხოლო ხსნარში დარჩება ნატრიუმის ტუტე NaOH. არ შეიძლება ქლორი წყლის ზემოთ შევაგროვოთ, რადგან იგი იხსნება წყალში. თუ წყალში გავხსნით NaCl–ს გაჯერებამდე, მასში ქლორის ხსნადობა მცირე იქნება. ამიტომ მოხერხდება ქლორის შეგროვება გაზომეტრში, რომელშიც წყლის ნაცვლად სუფრის ნაჯერი ხსნარია.

წარმოებაში მიღებულ ქლორს რკინის ბალონებში ინახავენ მაღალი წნევის ქვეშ. ჩაწნევის წინ ქლორს გააშრობენ, რადგან ტენიანი ქლორი რკინის ძლიერ კოროზიას იწვევს.

ქლორი მომწამლავია, ამიტომ მასთან მუშაობისას დიდი სიფრთხილეა საჭირო.
ქიმიური თვისებები [რედაქტირება]

ქლორი ძლიერ აქტიური ელემენტია. ის ყველა მეტალს უერთდება, ზოგს ადვილად, ზოგს კი ძნელად. განსაკუთრებით ადვილად უერთდება მეტალებს, როცა უკანასკნელი გავარვარებულია ან გაცხელებულია. ამის მაგალითია მეტალური ნატრიუმი. თუ მეტალურ ნატრიუმს ცეცხლს მოვუკიდებთ და შევიტანთ ქლორის არეში, ის კაშკაშა ალით დაიწვის ქლორში. რეაქციის შედეგად მიიღება ქლორნატრიუმი:
2Na + Cl2 → 2NaCl + 196 კკალ.

ამ რეაქციას ახლავს სინათლისა და სითბოს გამოყოფა.
ქლორის გამოყენება [რედაქტირება]

ქლორი გამოიყენება მრავალი ნაერთის მისაღებად და კერძოდ, ქლორიანი კირის მოსამზადებლად, რომელიც ფართო გამოყენებას პოულობს სხვადსხვა მიზნებისათვის. თავისუფალი ქლორის მცირე მინარევი საკმარისია დაავადებათა გამომწვევი მიკრობების მოსასპობად. ამიტომ წყალსადენის წყალს დააქლორებენ. დაქროლებულ წყალში წარმოქმნილი მცირეოდენი მარილმჟავა სრულიად უვნებელია. თავისუფალი ქლორი და ქლორიანი წყალი გამოიყენება როგორც გამათეთრებელი საშუალება. ქლორით ათეთრებენ ქსოვილებს და ქაღალდს. ქლორის ნაერთები გამოიყენებასოფლის მეურნეობის მავნებლებთან საბრძოლველად.

მეტალურგიაში ქლორი გამოიყენება იშვიათი და ფერადი მეტალების მისაღებად. ქლორის დიდი რაოდენობით ხმარებას მარილმჟავას წარმოქმნის.
ქლორის ჟანგბადოვანი ნაერთები [რედაქტირება]

ქლორი, სხვა ჰალოგენების მსგავსად, უშუალოდ არ უერთდება ჟანგბადს, ამიტომაც ქლორის ჟანგბადოვანი ნაერთები არაპირდაპირი გზით მიიღება. ქლორის ჟანგბადნაერთები არამდგრადია, არამდგრადია მისი ჟანგბადობანი მჟავებიც. ყველაზე მეტად მდგრადია ქლორის ჟანგბადოვანი მჟავების მარილები. ჟანგბადოვან ნაერთბში ქლორი დადებით ვალენტობას იჩენს.

ქლორის ჟანგბადოვან ნაერთებს შეესაბამება შემდეგი ჟანგბადოვანი მჟავები:

ჟანგბადოვანი მჟავები
HClO HClO2 HClO3 HClO4 KClO KClO2 KClO3 KClO4
ქვექლოროვანმჟავა ქლოროვანმჟავა ქველქლორმჟავა ქლორმჟავა ჰიპოქლორიტი ქლორიტი ქლორატი პერქლორატი



ქლორმჟავას შეესაბამება ქლორის ანჰიდრიდი Cl2O7 მთავარი სტატია : ჰიპოქლორიტი.


ქვექლოროვანმჟავა და მისი მარილები – ჰიპოქლორიტები – უმდგრადობის გამო ადვილად გამოყოფენ ატომურ ჟანგბადს, რის გამოც ისინი ძლიერ მჟანგავებს მიეკუთვნებიან. ჰიპოქლორიტებიდან ყველაზე ფართო გამოყენება მოიპოვა კალციუმის მარილმა, რომელიც ქლორიანი კირის შემადგენლობაში შედის.

ვიქტორ გრინიარი

ფრანსუა ოგიუსტ ვიქტორ გრინიარი (ფრანგ. François Auguste Victor Grignard; დ. 6 მაისი, 1871 — გ. 13 დეკემბერი, 1935) — ფრანგი ქიმიკოსი, პარიზის მეცნიერებათა აკადემიის წევრი (1926). გრინიარმა თავის მასწავლებელ ფ. ბარბიესთან ერთად მიიღო შერეული მაგნიუმ-ჰალოგენორგანული ნაერთები (ეთერების გარემოში) და გამოიყენა ისინი პრგანული ნაერთების მრავალი კლასის სინთეზისათვის. ამ მეთოდმა მალე ფართო გამოყენება ჰპოვა ქიმიის პრაქტიკაში (გრინიარის რეაქცია).

გრინიარი დიდ ყურადღებას აქცევდა ორგანულ ნაერთთა ნომენკლატურის საკითხების დამუშავებას. ნობელის პრემია პოლ საბატიესთან ერთად (1912).

ადოლფ ბაიერი

ადოლფ ბაიერი (დ. 31 ოქტომბერი, 1835, ბერლინი — გ. 20 აგვისტო, 1917, შტარნბერგი, მიუნხენის მახლობლად), გერმანელი ქიმიკოსი. სტრასბურგის (1872) და მიუნხენის (1875) უნივერსიტეტების პროფესორი.

განახორციელა ინდიგოს სრული სინთეზი, დაადგინა მისი სტრუქტურა (1878-1883); გამოიკვლია კონდენსაციისა და წყლის გამოყოფით მიმდინარე რეაქციები, მაგ., ფთალის ანჰიდრიდის კონდენსაციის რეაქცია ფენოლებთან (1871); წამოაყენა და განავითარა ჰიპოთეზა, რომელიც ნახშირბადის სხვადასხვა ციკლური ნაერთის ფარდობითი მდგრადობის ახსნას იძლევა (1885). ნობელის პრემია (1905).

ოსამუ შიმომურა

ოსამუ შიმომურა (下村 脩 Shimomura Osamu, დ. 27 აგვისტო, 1928) — იაპონელი ორგანული ქიმიკოსი/მეცნიერი და ოკეანოლოგი. ფილოსოფიის დოქტორი ორგანულ ქიმიაში ნაგოიას უნივერსიტეტიდან, ვუდზ ჰოლში, მასაჩუსეტსი, ოკეანის ბიოლოგიის ლაბორატორიისა და ბოსტონის უნივერსიტეტის სამედიცინო სკოლის საპატიო პროფესორი. 2008 წელს ნობელის პრემია მიენიჭა ქიმიის დარგში მწვანე მანათობელი ცილების აღმოჩენისა და დამუშავებისთვის ორ ამერიკელ მეცნიერთან ერთად (მარტინ შალფი კოლუმბიის უნივერსიტეტიდან და როჯერ ციენი კალიფორნიის უნივერსიტეტიდან, სან-დიეგო).

ვალტერ ნერნსტი

ვალტერ ფრიდრიხ ჰერმან ნერნსტი (დ. 25 ივნისი, 1864, ბრიზენი, ახლანდელი ვომბჟეზნო, პოლონეთი — გ. 18 ნოემბერი, 1941, ობერ-ციბელე, მუსკაუს მახლობლად, გერმანია), გერმანელი ფიზიკოსი და ქიმიკოსი, თანამედროვე ფიზიკური ქიმიის ერთ-ერთი ფუძემდებელი.

ბიოგრაფია

1883-1887 წლებში სწავლობდა ციურიხის, ბერლინის, გრაცისა და ვიურვბურგის უნივერსიტებში. სპეციალიზაციას ღებულობდა ფიზიკაში ლუდვიგ ბოლცმანსა და ფ. კოლრაუშთან. სვანტე არენიუსის გავლენით გადაწყვიტა ემუშავა ფიზიკურ ქიმიაში. 1887 დაიწყო მუშაობა ლაიფციგის უნივერსიტეტში ვილჰელმ ოსტვალდის ასისტენტად. 1890 წლიდან გეტინგენის უნივერსიტეტის პრივატ-დოცენტი, ხოლო 1891-დან პროფესორი; 1896 წელს უნივერსიტეტთან დააარსა ფიზიკა-ქიმიის ინსტიტუტი. 1902-1933 წლებში ბერლინის უნივერსიტეტის უნივერსიტეტი, იქვე 1905-1922 წლებში ქიმიის ინსტიტუტის, ხოლო 1924-1933 წლებში ფიზიკის ინსტიტუტის დირექტორი. ძირითადი შრომები ეხება თერმოდინამიკას, ელექტროქიმიასა და ფიზიკურ ქიმიას, 188 ა. ეტინგსჰაუზენთან ერთად აღმოაჩინა ნერნსტ-ეტინგსჰაუზენის ეფექტი. 1888-1889 საფუძველი ჩაუყარა გალვანური ელემენტის ემძ-ის თეორიას. 1890 აღმოაჩინა ნერნსტის გამაწილების კანონი. 1894 დაამტკიცა, რომ გამხსნელის მადისოცირებელი უნარი მით უფრო მეტია, რაც მეტია მისი დიელექტრიკული შეღწევადობა და აღმოაჩინა ელექტროსტრიქციის მოვლენა.

ნერნსტმა ჩამოაყალიბა პრინციპი, რომლის თანახმად, სხეულის ენტროპიის ცვლილება ნულისაკენ მიისწრაფვის, თუ მისი ტემპერატურა მიისწრაფვის ნულისაკენ (ნერნსტის თეორემა). ეს პრინციპი არ გამომდინარეობს თერმოდინამიკის პირველი და მეორე საწყისებიდან და ხშირად მას თერმოდინამიკის მესამე საწყისს უწოდებენ. წონასწორული რეაქციის (N2+O2⇄2NO) შესწავლის საფუძველზე შეიმუშავა ატმოსფერული აზოტისაგან აზოტმჟავას საწარმოო მიღების ფიზიკო-ქიმიური საფუძვლები, ხოლო 1905-1907 სინთეზურად მიიღო ამიაკი. 1918 ახსნა ქლორისა და წყალბადის ურთიერთქმედების რეაქცია ჯაჭვური მექანიზმით.

ნერნსტმა შეადგინა თეორიული ქიმიის სახელმძღვანელო, რომელიც მრავალჯერ გამოიცა XIX საუკუნის დასასრულსა და XX საუკუნის დასაწყისში. გამოაქვეყნა რამდენიმე შრომა კოსმოლოგიის ზოგად საკითხებზე. ნერნსტი იყო მრავალი მევიერებათა აკადემიის წევრი, მათ შორის სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის
საპატიო წევრი (1927). მიენიჭა ნობელიის პრემია (1920).

ვარლამ ღვალაძე

არლამ ზაქარიას ძე ღვალაძე (დ. 5 ივნისი, 1893, სოფ. მორძგვეთი, ამჟამად ჭიათურის რაიონი, - გ. 16 ივლისი, 1944, თბილისი) იყო ქართველი ბიოქიმიკოსი, პედაგოგი და საზოგადო მოღვაწე, მცენარეთა ბიოქიმიისა და ენოქიმიის ერთ-ერთი ფუძემდებელი საქართველოში, საქართველოს აგრარული უნივერსიტეტის ერთ-ერთი დამაარსებელი, საქართველოს მეცნიერების დამსახურებული მოღვაწე (1942), სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა დოქტორი (1936), პროფესორი (1936). დაიბადა ზემო იმერეთის სოფ. მორძგვეთში, დეკანოზ ზაქარია ღვალაძის ოჯახში (ზაქარია იყო ჭიათურის რ-ნის სოფ. სვერიდან). მისი უფროსი ძმა ელეფთერ ღვალაძე (1879-1955) იყო ცნობილი პედაგოგი და საზოგადო მოღვაწე.

ბიოგრაფია

ვარლამ ღვალაძემ დაამთავრა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის (თსუ) აგრონომიული ფაკულტეტი (1923) და ერთხანს იქვე მოღვაწეობდა. ითვლებოდა თსუ-ის პირველი რექტორის, პროფესორ პეტრე მელიქიშვილის ერთ-ერთ უახლოეს მოწაფედ. 1920-იანი წლების მეორე ნახევარში მივლინებული იყო ლენინგრადში (ამჟამად სანქტ-პეტერბურგი), ბიოქიმიის ინსტიტუტში. აქ იგი მუშაობდა აკადემიკოს ს. კორტიჩევის ლაბორატორიაში. აქ ვ. ღვალაძემ შეასრულა და გამოაქვეყნა თავისი ფართოდ ცნობილი ნაშრომი რძემჟავას დუღილის ქიმიის საკითხებზე. ეს გამოკვლევა მაშინვე გამოქვეყნდა გერმანულ და ფრანგულ სამეცნიერო პერიოდულ გამოცემებში. სამშობლოში დაბრუნების (1930) შემდეგ მეცნიერმა განაგრძო აქტიური მუშაობა დუღილის ქიმიის დარგში და საფუძველი ჩაუყარა ამ მიმართულებას საქართველოში. 1930 მან მონაწი;ეობა მიიღო სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის (ამჟამად სასოფლო-სამეურნეო უნივერსიტეტი) დაარსებაში და იმავე წელს დაინიშნა ქიმიის კათედრის დოცენტად და კომპლექსურ კვლევათა ლაბორატორიის გამგედ. 1931-1935 პარალელურად იყო მევენახეობა-მეღვინეობის ინსტიტუტის მის მიერვე დაარსებული ენოქიმიის ლაბორატორიის გამგე. 1932 გამოსცა ენოქიმიის დარგში პირველი ქართული სახელმძღვანელო. 1936 მიენიჭა მეცნიერებათა დოქტორის სამეცნიერო ხარისხი და პროფესორის სამეცნიერო წოდება. სადოქტორო დისერტაციაში მის მიერ წამოყენებულ იქნა ჰიპოთეზა, რომელიც ხსნის სპირტის ბუნებრივი დუღილის დროს მიმდინარე ყველა უმთავრეს ქიმიურ პროცესს. მოგვიანებით, მისგან დამოუკიდებლად იგივე შედეგი მიიღო ფრანგმა პროფესორმა ჟენევუამ. მრავალი წლის შემდეგ, 1962 წელს, თბილისში, მეღვინეთა და მევენახეთა მსოფლიო კონგრესზე, განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმო ვ. ღვალაძის სამეცნიერო მემკვიდრეობას დუღილის ქიმიის დარგში. 1936 წელს მისი თაოსნობით სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტში დაარსდა ბიოორგანული ქიმიის კათედრა, რომელსაც თავად ედგა სათავეში გარდაცვალებამდე. 1939-1943 იყო ინსტიტუტის ტექნოლოგიის ფაკულტეტის დეკანი, ხოლო 1942-1943 წლებში - პრორექტორი სამეცნიერო დარგში. 1940-1944 არჩეული იყო საქართველოს ქიმიკოსთა სამეცნიერო საზოგადოების ვიცე-პრეზიდენტად.


ვ. ღვალაძე გარდაიცვალა 1944 წელს, 51 წლის ასაკში. დაკრძალულია თბილისში, ვაკის სასაფლაოზე.

ალფრედ ვერნერი

ალფრედ ვერნერი (დ. 12 დეკემბერი, 1866, მიულჰაუზენი, ელზასი — 15 ნოემბერი, 1919, ციურიხი) შვეიცარიელი ქიმიკოსი, კომპლექსნაერთთა ქიმიის ერთ-ერთი ფუძემდებელი.

1889 წელს დაამთავრა ციურიხის უმაღლესი პოლიტექნიკური სკოლა. 1893 წლიდან ციურიხის უნივერსიტეტის პროფესორი. არაორგანული ნაერთთა აგებულების დასადგენად შექმნა კომპლექსნაერთთა თეორია. მიიღო მრავალი ნაერთი და მათი სტრუქტურის გამოსაკვლევად შეიმუშავა ექსპერიმენტული მეთოდები. მიღებული აქვს ნობელის პრემია (1913).

ართურ ჰარდენი

ართურ ჰარდენი (დ. 12 ოქტომბერი, 1865, მანჩესტერი — გ. 17 ივნისი, 1940, ბორნენდი, ბაკინგემშირი), ინგლისელი ბიოქიმიკოსი. ლონდონის სამეფოს საზოგადოების წევრი (1909-იდან). ფილოსოფიის მეცნიერებათა დოქტორი. 1902-იდან იკვლევდა სპირტული დუღილის ბიოქიმიას და ფერმენტებს, რომლებიც მონაწილეობენ ამ პროცესში. ნობელის პრემია (1929 წელს ჰ. ეილერ-კელპინთან ერთად).

უილიამ რამზაი

სერ უილიამ რამზაი, რემზი (დ. 2 ოქტომბერი, 1852, გლაზგო — გ. 23 ივლისი, 1916, ჰაი-უიკომი), ინგლისელი ქიმიკოსი და ფიზიკოსი. პეტერბურგის მეცნიერებათა აკადემიის საპატიო წევრი (1913). ბრისტოლის უნივერსიტეტისა (1880) და ლონდონის უნივერსიტეტის კოლეჯის (1887-1913) პროფესორი, რომლის პირველი შრომები მიეძღვნა მოლეკულურ ფიზიკას (იკვლევდა ბროუნის მოძრაობას, ნივთიერების კრიზისულ მდგომარეობას). განსაზღვრა თუთიის ატომური მასა (1884). დაასინთეზა პირიდინი აცეტილენისა და ციანწყალბადისაგან (1887). შექმნა ზედაპირული დაჭიმულობის სიდიდის მიხედვით მოლეკულური მასის განსაზღვრის მეთოდი (1893). ჯონ უილიამ რელეისთან ერთად აღმოაჩინა არგონი (1894). გამოყო ჰელიუმი (1895). მ. ტრევერზთან ერთად აღმოაჩინა კრიპტონი, ქსენონი და ნეონი (1898). ამ შრომებისათვის რამზაის მიანიჭეს ნობელის პრემია (1904). 1910 წელს გამოიგონა მიკროსასწორი (სიზუსტე 10-9). რამზაის უკანასკნელი შრომები მიეძღვნა ელემენტების რადიოაქტიურ გარდაქმნებს.

მაიკლ ფარადეი

მაიკლ ფარადეი (Michael Faraday, FRS) (დ. 22 სექტემბერი, 1791 – გ.25 აგვისტო, 1867) — ინგლისელი ქიმიკოსი და ფიზიკოსი (ან ნატურფილოსოფოსი, იმდროინდელი ტერმინოლოგიით.

ბიოგრაფია

ლონდონელი მჭედლის ჯეიმს ფარადეის ოჯახში 1791 წლის 22 სექტემბერს დაიბადა მესამე შვილი მაიკლ ფარადეი. მომავალში გამოჩენილმა მეცნიერმა დაწყებითი სკოლა ვერ დაამთავრა. ოჯახის დუხჭირი ცხოვრების გამო მაიკლი იძულებული გახდა შეეწყვიტა სწავლა და წიგნების მკინძავის შეგირდი გამხდარიყო. მან ეს ხელობა ბრწყინვალედ აითვისა, მაგრამ წიგნები უფრო მეტად აინტერესებდა ვიდრე მათი კინძვა. ბევრს კითხულობდა, ამავე დროს ხშირად ესწრებოდა საჯარო ლექციებს, რაშიც მას ახალისებდა უფროსი ძმა რობერტი, რომელიც ფულს აძლევდა ლექციებზე შესასვლელი ბილეთებისა.

ფარადეი და ჰემფრი დევი

1812 წელს ფარადეიმ მოისმინა ცნობილი ინგლისელი ფიზიკოსისა და ქიმიკოსის ჰემფრი დევის ლექციების კურსი. დევისა და ფარადეის ურთიერთობების შედეგად, რაც ერთი წელი გაგრძელდა, დევიმ ფარადეი ლაბორანტად აიყვანა და ორწლიან მოგზაურობაში თან წაიყვანა. მოგზაურობის დროს მან გაიცნო გამოჩენილი ფიზიკოსები და ქიმიკოსები – ამპერი, გეი–ლუსაკი და სხვები.
პარველ ხანებში ფარადეი ქიმიაში მუშაობდა და მან 1824 წელს ქლორი გაათხევადა. ეს იყო პირველი თხევადი გაზი მსოფლიოში. ერთი წლის შემდეგ ფარადეიმ ბენზოლი მიიღო.
1824 წელს ფარადეი სამეფო საზოგადოების წევრი გახდა, ხოლო 1827 წელს პროფესორის კათედრა მიიღო.
1821 წელს ერსტედის აღმოჩენის გავლენით ფარადეიმ თავის დღიურში ჩაწერა ,,გადავაქციოთ მაგნეტიზმი ელექტრობად". ეს ფრაზა გახდა მისი კვლევის მეცნიერული პროგრამა ათი წლის განმავლობაში და 1831 წელს აღმოაჩინა ელექტრომაგნიტური ინდუქციის მოვლენა.
1833 წელი ფარადეის მეცნიერულ შემოქმედებაში აღსანიშნავია იმით, რომ მან დაიწყო შესანიშნავი ნაშრომი ,,ექსპერიმენტული გამოკვლევები ელექტრობაში", რომელიც ოცდამეათეჯერ 1855 წელს გამოიცა.
მაიკლ ფარადეი გარდაიცვალა 1867 წლის 25 აგვისტოს. მაიკლ ფარადეის პატივსაცემად, ელექტროტევადობის ერთეულს ფარადა უწოდეს.

მაიკლის წვლილი

ფარადეის მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვის ელექტრომაგნეტიზმისა და ელექტროქიმიის დარგების განვითარებაში. მან აღმოაჩინა ელექტრომაგნიტური ინდუქცია, დიამაგნეტიზმი და ელექტროლიზი. მანვე დაადგინა რომ მაგნეტიზმს შეეძლო სინათლის სხივებზე ზემოქმედება და რომ ამ ორ ფენომენს შორის ურთიერთქმედება არსებობდა. როგორც ქიმიკოსმა ფარადეიმ აღმოაჩინა ბენზინი, პოპულარიზაცია გაუწია ისეთ ტერმინებს როგორიცაა ანოდი, კათოდი, ელექტროდი და იონი.

ჯონ დალტონი

ჯონ დალტონი, (Dalton) (დ. 6 სექტემბერი, 1766, იგლსფილდი, ინგლისი -გ. 27 ივლისი, 1844, მანჩესტერი), ინგლისელი ფიზიკოსი და ქიმიკოსი. ლონდონის სამეფო საზოგადოების წევრი (1822).

ბიოგრაფია

მიიღო თვითგანათლება. კენდალში და მანჩესტერში ასწავლიდა მათემატიკას. მანჩესტერის ლიტ-ფილოს. საზოგადოების წევრი (1794), მდივანი (1800) და თავმჯდომარე (1817). დალტონმა შეისწავლა აირთა ნარევების თვისებები, აღმოაჩინა აირების პარციალურ წნევათა კანონი (1801) და ხსნადობის დამოკიდებულება მათ პარციალურ წნევაზე (1803; დალტონის კანონები). გამოიკვლია სითხეთა აორთქლების დამოკიდებულება წნევაზე, ტემპერატურასა და სხვა ფაქტორებზე; დაადგინა (ჟ. შარლისაგან დამოუკიდებლად და გეი-ლუსაკზე ადრე), რომ მუდმივი წნევის პირობებში ტემპერატურის ერთნაირი მატების დროს ყველა აირი ერთნაირად ფართოვდება (1802), დალტონს ეკუთვნის ფუნდამენტური შრომები ქიმ. ატომისტიკაში (ჯერად ფარდობათა კანონი და შედგენილობის მუდმივობის კანონი). პირველმა აღწერა (1794) მხედველობის დეფექტი, რომლითაც თვითონ იყო დაავადებული და რომელმაც შემდგომში დალტონიზმის სახელწოდება მიიღო

რობერტ ბოილი

რობერტ ბოილი (Robert Boyle) (* 25 იანვარი. 1627, ლიზმორი, ირლანდია, - † 31 დეკემბერი. 1691, ლონდონი), ინგლისელი ქიმიკოსი და ფიზიკოსი. 1665 მიიღო ოქსფორდის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორის ხარისხი ფიზიკაში. ლონდონის სამეფო საზოგადოების თანადამფუძნებელი.

წიგნში „ქიმიკოს-სკეპტიკოსი“ (გამოიცა 1661 ანონიმურად) ბოილი ამტკიცებდა, რომ ქიმია უნდა გამოიყოს დამოუკიდებელ მეცნიერებად. იგი უარყოფდა მოძღვრებას ოთხი სტიქიის (ცეცხლი, ჰაერი, წყალი და მიწა) შესახებ. ილაშქრებდა პარაცელსის 3 საწყისის (გოგირდი, ვერცხლისწყალი, მარილი) წინააღმდეგ, რომლებისგანაც თითქმის ყველა ბუნებრივი სხეული შედგებოდა. ბოილი ელემენტებად თვლიდა მარტივ სხეულებს, რომელთა მიღება სხვა სხეულიდან შეუძლებელი იყო. ბოილი ექსპერიმენტულ კვლევაში ფართოდ იყენებდა თვისებრივ და რაოდენობრივ მეთოდებს. დამოუკიდებლად მიიღო ფოსფორი და აღწერა მისი თვისებები. მან ჩამოაყალიბა ქიმიური ელემენტების პირველი მეცნიერული განმარტება, შემოიტანა ქიმიაში ექსპერიმენტული მეთოდი. საფუძველი ჩაუყარა ქიმიური ანალიზის სველ მეთოდს.

ბოილს უკუთვნის ფუნდამენტური შრომები ფიზიკაში. 1662 რ. ტოუნლეისთან ერთად დაადგინა აირის ერთი და იმავე მასისათვის მოცულობის დამოკიდებულება წნევისაგან უცვლელი ტემპერატურის პირობებში.

პოლ საბატიე

პოლ საბატიე (დ. 5 ნოემბერი, 1854, კარკასონი — გ. 14 აგვისტო, 1941, ტულუზა), ფრანგი ქიმიკოსი, პარიზის მეცნიერებათა აკადემიის წევრი (1913).

1877 წელს დაამთავრა ტულუზის უმაღლესი პედაგოგიური ინსტიტუტი. 1844-1930 წლებში იყო ტულუზის უნივერსიტეტის პროფესორი. მუშაობდა ორგანული კატალიზის დარგში. 1927 ჟან სანდერანთან ერთად ნიკლის კატალიზატორზე ეთილენისა და წყალბადის გატარებით მიიღო ეთანი. 1909 განახორციელა უჯერ კარბომჟავათა ჰიდრირება. შეისწავლა კონდენციისა და იზომერიზაციის კატალიზური რეაქციები ჟანგეულებისა და ქლორიდების თანაობისას, ნახშირწყალბადებთან ჰალოგენწყალბადების მიერთება და მოწყვეტა, მძიმე ნახშირწყალბადების კატალიზური კრეგინგი. საბატიეს შრომებმა ხელი შეუწყო ქიმიურ მრეწველობაში ახალი მიმართულების - კატალიზური ორგანული სინთეზის განვითარებას. ნობელის პრემია მიენიჭა (1912).

ლუი პასტერი

ლუი პასტერი (Louis Pasteur; 27 დეკემბერი, 1822 - 28 სექტემბერი, 1895) — ფრანგი მეცნიერი, რომლის შრომებმა საფუძველი ჩაუყარა მიკრობიოლოგიის, როგორც დამოუკიდებელი მეცნიერების განვითარებას, 1862 წლის პარიზის მეცნიერებათა აკადემიის წევრი, ნობელის პრემიის ლაურეატი. 1879 წელს, ქათმის ქოლერის გამოკვლევის დროს, პასტერმა აღმოაჩინა, რომ დასუსტებული მიკრობების შეყვანის შედეგად ქათმები არ იღუპებიან და ავადმყოფობის მიმართ შეუვალი ხდებიან. ამ აღმოჩენამ პასტერი პროფილაკტიკური აცრების მეთოდის შემუშავებამდე მიიყვანა. აცრები ეფექტური საშუელება გახდა მრავალ გადამდებ სნეულებასთან ბრძოლაში, როგორიცაა ციმბირის წყლული, ცოფი, წითურა

მარი სკლოდოვსკა-კიური

მარი სკლოდოვსკა-კიური (დ. 7 ნოემბერი, 1867, ვარშავა — გ. 4 ივლისი, 1934, სანსელმო, დეპარტამენტი სავოია; დაკრძალულია სოში, პარიზის მახლობლად), ფიზიკოსი და ქიმიკოსი. ეროვნებით პოლონელი.

1883 წელს დაამთავრა ვარშავის გიმნაზია, 1895 კი - პარიზის უნივერსიტეტი. ცოლად გაჰყვა პიერ კიურის და მუშაობა დაიწყო მის ლაბორატორიაში, ინდუსტრიულ ფიზიკისა და ქიმიის სკოლაში. 1903 დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე: „ რადიოაქტიურ ნივთიერებათა გამოკვლევა“ . პ. კიურის სიკვდილის შემდეგ (1906) დაიკავა მისი კათედრა პარიზის უნივერსიტეტში. იყო ამ უნივერსიტეტის პირველი პროფესორი ქალი. 1914 წლიდან ხელმძღვანელობდა პარიზის რადიუმის ინსტიტუტის ფიზიკა-ქიმიის განყოფილებას. აქ მასთან მუშაობდნენ თავისი ქალიშვილი ირენ ჟოლიო-კიური და ფრედერიკ ჟოლიო-კიური.

მარი სკლოდოვსკა-კიურის შრომები რადიოაქტიურ ნივთიერებათა შესწავლის შესახებ საფუძვლად დაედო ფიზიკისა და ქიმიის ახალ დარგებს. 1898 წლის ივლისში ცოლ-ქმარმა კიურებმა აღმოაჩინეს ახალი ქიმიური ელემენტი პოლონიუმი, ხოლო ამავე წლის დეკემბერში — რადიუმი. 1902 წელს მარი სკლოდოვსკა-კიურიმ მიიღო რადიუმის სუფთა მარილის დეციგრამი, რამაც მას საშუალება მისცა განესაზღვრა რადიუმის ატომური მასა, დაედგინა მისი ზოგიერთი ფიზიკური და ქიმიური თვისება, აგრეთვე მისი ადგილი ელემენტთა პერიოდულ სისტემაში. 1910 წელს სკლოდოვსკა-კიურიმ ფრანგ ფიზიკოს ა. დებიერნთან ერთად მიიღო ლითონური რადიუმი და განმეორებით დიდი სიზუსტით განსაზღვრა მისი ატომური მასა. 1911 წელს მან პირველმა მოამზადა რადიუმის ეტალონი, რომელიც 24 წლის განმავლობაში მსოფლიოში ერთადერთი იყო. შრომები აქვს აგრეთვე რადიოლოგიისა და რენტგენოლოგიის საკითხებზე. 1914 წელს რენტგენოლოგიურად გამოიკვლია დაჭრილები ჰოსპიტლებში, იყო პარიზის სამედიცინო აკადემიის პირველი წევრი ქალთა შორის (აირჩიეს 1922).

სკლოდოვსკა-კიურის ორჯებ მიენიჭა ნობელის პრემია: 1903 (ფიზიკაში: პიერ კიურისა და ბეკერელთან ერთად) და 1911 (ქიმიაში). იყო მსოფლიოს მრავალი აკადემიის და სამეცნიერო საზოგადოების წევრი, მათ შორის პეტერბურგის მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი (1907) და სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საპატიო წევრი (1926). 1923 წლიდან საპატიო დირექტორი იყო ვარშავის რადიუმის ინსტიტუტისა, რომელიც მისი ინიციატივით შეიქმნა.

ანტუან ჟერომ ბალარი

ანტუან ჟერომ ბალარი (Antoine-Jérôme Balard) (დ. 30 სექტემბერი, 1802, მონპელიე ― გ. 30 მარტი, 1876, პარიზი), ფრანგი ქიმიკოსი, პარიზის უნივერსიტეტის პროფესორი (1842). პარიზის მეცნიერებათა აკადემიის წევრი (1844).

ბალარმა დაამუშავა ზღვის წყლისაგან ნატრიუმის სულფატისა და კალიუმის მარილების მიღების ხერხი, რომელსაც სამრეწველო მნიშვნელობა აქვს. 1826 წელს აღმოაჩინა ახალი ელემენტი - მურიდი (ლათ. muria - მარილწყალი). ამ ელემენტს გეი-ლუსაკმა შემდგომში ბრომი უწოდა. ბალარმა დაადგინა ჟაველის წყლისა (კალიუმჰიპოქლორატის წყალხსნარის) და მათეთრებელი კირის შედგენილობა.

კლოდ ლუი ბერთოლე

კლოდ ლუი ბერთოლე (Berthollet) (* 9 დეკემბერი, 1748, ტალუარი, სავოია, - † 6 ნოემბერი, 1822, პარიზი), ფრანგი ქიმიკოსი, ქიმიური წონასწორობის შესახებ მოძღვრების ფუძემდებელი, პარიზის პოლიტექნიკური და ნომალური სკოლების პროფესორი (1794), მედიცინის დოქტორი (1770). ლავუაზიესთან და სხვა მეცნიერებთან ერთად დაამუშავა ახალი ქიმიური ნომენკლატურა (1786-1787). ბერთოლემ შეიმუშავა ქსოვილების, სანთლისა და ქაღალდის ქლორით გათეთრების მეთოდი; მიიღო ქვექლოროვან- და ქვექლომჟავათა მარილები (მათ შორის ბერთოლეს მარილი); დაადგინა, რომ ქიმიური რეაქციის მიმართულუბას განსაზღვრავს მორეაგირე ნივთიერებების მასა, თვისებები და რეაქციის პირობები. ბერთოლე ქიმიურ რეაქციის განიხილავდა როგორც უწყვეტ და შექცევად პროცესს, თვლიდა, რომ ამ დროს წარმოქმნილი ნივთიერებების შედგენილობა ცვალებადია. XX საუკუნის დამდეგს ნ. კურნაკოვმა აღმოაჩინა ცვალებადი შედგენილობის ინდივიდუალური ქიმიური ნაერთები და მათ ბერთოლიდები უწოდა.

ალექსანდრე ბოროდინი

ალექსანდრე პორფირეს ძე ბოროდინი (გედევანიშვილი) (რუს.: Александр Порфирьевич Бородин) (დ.12 ნოემბერი (სხვა წყაროებით 31 ოქტომბერი), 1833 – გ. 27 თებერვალი (სხვა წყაროებით 15 თებერვალი), 1887) ქართული წარმოშობის რუსი ქიმიკოსი და კომპოზიტორი. თავადი ლ. გედევანიშვილის შვილი (ჩაწერილი იყო, როგორც თავადის მსახურის - პორფირი ბოროდინის შვილი). იყო "მძლავრი ჯგუფის" წევრი. განთქმულია სიმფონიებით, ორი კვარტეტით სიმებიანი საკრავებისათვის და ოპერით თავადი იგორი.

ბიოგრაფია

დაიბადა სანქტ-პეტერბურგში თავადის ოჯახში. მამა ქართველი ჰყავდა: ლუკა სიმონის ძე გედევანიშვილი, ხოლო დედა - რუსი: ევდოკია კონსტანტინეს ასული ანტონოვა (Евдокии Константиновны Антоновa). 1856 წელს დაამთავრა სამედიცინო-ქირურგიული აკადემია. 1874-იდან სამედიცინო აკადემიური ქიმიური ლაბორატორიის ხელმძღვანელი. ქალთა უმაღლესი სასწავლებლის, ქალთა საექიმო კურსების ერთ-ერთი ორგანიზატორი და პედაგოგი (1872-1887). XIX ს-ის 50-იან წლებში დაიწყო რომანსების, საფორტეპიანო პიესების კამერულ-საკრავიერი ანსამბლების შექმნა. 1862 წელს გაეცნო მ. ბალაკირევის, ვ. სტასოვის და ამ წრის სხვა წევრთა გავლენით საბოლოოდ ჩამოაყალიბა მისი, როგორც მიხეილ გლინკას მიმდევრის მუსიკალურ-ესთეტიური შეხედულებანი.

ნამუშევრები ქიმიაში

ქიმიაში 40-ზე მეტი ნაშრომი აქვს. ბოროდინს ეკუთვნის ბრომჩანაცვლებული ნაჯერი კარბონმჟავების მიღების ორიგინალური ხერხი. მანვე მიიღო პირველი ფთორორგ. ნაერთი - ბენზოლის ფთორიდი (1862) აღწერა ალდოლი, ალდოლური კონდესაციის რეაქცია.

შემოქმედება

ბოროდინის შემოქმედებითი მემკვიდრეობა საკმაოდ მცირეა, მაგრამ მნიშვნელოვან შენაძენს წარმოადგენს კლასიკური მუსიკის საგანძურში.

ბოროდინის მნიშვნელოვანი ნაწარმოებია ოპერა "თავადი იგორი". სამეცნ. და პედ. საქმიანობით გადატვირთული კომპოზიტორი ვერ მუშაობდა ინტენსიურად. ოპერა იწერებოდა 18 წელი და მაინც დაუმთავრებელი დარჩა. (ბოროდინის სიკვდილის შემდეგ იგი დაამთავრეს ნ. რიმსკი-კორსაკოვმა და ალექსანდრე გლაზუნოვმა; დაიდგა 1890, მარიამის თეატრში, სანქტ-პეტერბურგში). ოპერა გამოირჩევა სახეების მონუმ. მთლიანობით, ძლიერი ხალხ. საგუნდო სცენებით და ეროვნული კოლორიტით. "თავადი იგორი" აგრძელებს გლინკას ეპიკური ოპერის "რუსლანი და ლუდმილას" ტრადიციებზე. ბოროდინი რუსული კლასიკური სიმფონიისა და კვარტეტის ერთ-ერთი შემქმნელია. მისი I სიმფონია (1867) ნიკოლოზ რიმსკი-კორსაკოვისა და პეტრე ჩაიკოვსკის ამავე ჟანრის ნაწარმოებებთან ერთად წარმოადგენს რუსული სიმფონიზმის ეპიკურ-ჰეროიკული მიმართულების საწყისს. მსოფლიო ეპიკური სიმფონიზმის მწვერვალია ბოროდინის II სიმფონია (1876). კამერულ-საკრავიერი ჟანრის საუკეთესო ქმნილებებია კვარტეტები (I - 1879, II - 1881). ბოროდინი კამერულ-ვოკალური მუსიკის დიდი ოსტატია. მისი ვოკალური ლირიკის ნიმუშია ელეგია "შორეული სამშობლოს ნაპირებისთვის" (პუშკინის სიტყვებზე). მან პირველმა შემოიტანა რომანსებში 60-იანელთა განმანათ. იდეები ("უღრანი ტყის სიმღერა" და სხვა). შექმნა აგრეთვე სატირულ-იუმორისტული ხასიათის სიმღერები ("ყოყლოჩინა" და სხვა). ბოროდინის შემოქმედებას ამჩნევია რუსული ხალხური და აღმოსავლეთის ხალხთა მუსიკის კვალი ("თავადი იგორი", სიმფონიები, სიმფონიური სურათი "შუა აზიაში")

ბოროდინის თვითმყოფადმა შემოქმედებამ გავლენა მოახდინა რუს და საზღვარგარეთულ კომპოზიტორებზე. მისი შემოქმედებით ტრადიციებს აგრძელებდნენ საბჭოთა კომპოზიტორები (ს. პროკოფიევი, ი. შაპორინი, გ. სვირიდოვი, ა. ხაჩატურიანი და სხვა). ამ ტრადიციებს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ამიერკავკასიისა და შუა აზიის ხალხთა ეროვნ. მუს. კულტურის განვითარებაში.

ოტო ჰანი

ოტო ჰანი (გერმ. Otto Hahn; დ. 8 მარტი, 1879, მაინის ფრანკფურტი - გ. 28 ივლისი, 1968, გეტინგენი), გერმანელი ქიმიკოსი. სწავლობდა მარბურგისა და მიუნხენის უნივერსიტეტებში, 1919-1934 პროფესორი ბერლინში. 1912-იდან მუშაობდა იმპერატორ ვილჰელმის სახელობის ქიმიის ინსტიტუტში (ბერლინში), სადაც 1938-მდე ლ. მაიტნერთან ერთად ჩაატარა გამოკვლევა (1928-იდან ამ ინსტიტუტის დირექტორი). 1946-1960 — მ. პლანკის საზოგადოების პრეზიდენტი გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკაში, 1960-იდან — საპატიო პრეზიდენტი. ჰანის ძირითადი შრომები ეძღვნება რადიოაქტიურობის გამოკვლევას. აღმოაჩინა მრავალი იზოტოპი და ახალი რადიოაქტიური ელემენტი პროტაქტინიუმი (ლ. მაიტნერთან ერთად). პირველმა აღმოაჩინა ბუნებრივი რადიოაქტიური ელემენტების ბირთვული იზომერიის მოვლენა (1921) და ფ. შტრასმანთან ერთად (1938) ურანის ბირთვის გაყოფა ნეიტრონების მოქმედებით (ბირთვული რეაქციები). ნობელის პრემია (1944). მსოფლიოს მრავალი აკადემიის წევრი.